In schoolgidsen heet het “lichamelijke opvoeding”. In de gymzaal leren kinderen allerlei fysieke vaardigheden. Maar ze komen daarbij vaak zichzelf en de ander tegen. De gymles confronteert een kind soms hard met zijn karaktereigenschappen. Hoe gaat de 21e eeuwse gymleraar daarmee om?
Zeespiegel
Is water goed of slecht? Een hint: Nederland is wereldberoemd om zijn strijd tegen het water. Busladingen toeristen vergapen zich in de Beemster aan de landbouwgrond die in de zeventiende eeuw werd veroverd op de zeespiegel. Maar die zeespiegel slaat terug! Inmiddels weten we dat we de rivierdelta op termijn terug moeten geven aan de zee. Tegelijk staat de Achterhoek te verdrogen en krijgt een Zuid-Europees klimaat. Inheemse bomen zijn er ten dode opgeschreven. Dus wat is water nou, goed of slecht? Vriend of vijand? Houd die vraag even vast, ik kom er straks op terug.
De schoolwereld
De afgelopen weken werkte ik voor een nieuwe opdrachtgever, een Amsterdamse basisschool. Ik voerde gesprekken met leerkrachten en andere medewerkers, over hun school en hun vak, over de buurt en de kinderen. Over wat die moeten leren en wat ze van thuis meekrijgen. Het waren prachtige ontmoetingen, met bevlogen professionals die verschillende perspectieven met mij deelden.
Minimaatschappij
Het is zo’n school die het niet cadeau krijgt. Veel leerlingen hebben moeite met de Nederlandse taal. Instructie is dan moeilijk te begrijpen, opdrachten worden soms raadsels. Dat maakt leerlingen onzeker en gedragsproblemen liggen op de loer. De leerkrachten krijgen het daarom óók niet cadeau.
Hoe ga je met elkaar om in de minimaatschappij van de school? Hoe neem je samen verantwoordelijkheid voor de sfeer? De school onderwijst sociale vaardigheden met de evidence based methode Kiva. Maar: the proof of the pudding is in the eating. Hoe gaan leerkrachten en leerlingen met elkaar om bij dagelijkse voorvalletjes?
Levendige ogen en harige benen
Als er érgens voorvalletjes voorvallen, is het in de gymzaal. Competitie is er doodgewoon. De gemoederen lopen er vaak hoog op. Je moet soms kiezen: doorbijten en je grenzen verleggen, of angstig aan de kant blijven staan. Je kunt pijnlijk “op je bek gaan”. Soms letterlijk, als je misgrijpt bij het turnen. Soms figuurlijk, als jij de verliezer bent en die ander de winnaar.
Misschien herinner je je de enerverende wereld in de gymzaal nog. De energieke gymleraar, met levendige ogen en harige benen, om zijn nek een stopwatch en een rolfluitje. Lekker scoren bij trefbal. Hoog in de touwen klimmen en het plafond aanraken. Of herinner jij je heel andere dingen? Een atmosfeer vol zweetlucht en galm? Een bal tegen je hoofd, een val uit het wandrek?
Temperament
Ik sprak met de gymleraar van de basisschool die het niet cadeau krijgt. Ieder kind heeft zijn eigen temperament, legde hij mij uit, en dat is goed. Veel kinderen op deze school zijn eerzuchtig en gaan tot het uiterste om hun doel te bereiken. Soms lopen de gemoederen hoog op. Bij gym leren ze hun temperament te hanteren. Hoe ga je om met winnen en verliezen? Er zijn heldere regels, maar de kinderen mogen wel zichzelf zijn. Ze leren omgaan met grenzen in de vrije ruimte. En fanatiekelingen die het aankunnen mogen samen de confrontatie aangaan. Met en tegen elkaar kunnen zij hun grenzen verkennen.
Maar angstige kinderen dan? Kinderen met overgewicht of motorische achterstanden, hoe leren die hun grenzen verleggen? “Angst is goed!” zei de gymleraar. “Angst moet je respecteren.” Een kind beslist zelf wanneer het aan een bepaalde uitdaging toe is. Als je iets niet kunt of durft, betekent dat nog niet dat je het nooit zult kunnen of durven. Iedereen is in ontwikkeling. En een kind dat zijn angst overwint verdient net zo goed een podium als een kind dat een wedstrijd wint.
Een bron van leven
Is fanatisme goed of slecht? Is angst goed of slecht? Is water goed of slecht? Nee. Karaktereigenschappen en water moet je leren kennen en leren hanteren. Je moet ze begrenzen, maar wel voldoende ruimte geven. Ze verdienen respect, ze zijn een bron van leven.
Een goed stukje; uit het leven gegrepen!
Heb zelf ooit ook gymles moeten geven, aan diverse groepen, bij gebrek aan vakleerkrachten. Géén sinecure! Eén keer deed ik bij het ringenzwaaien als 50-jarige de halve draai voor; heb wekenlang nog verrekte spierpijn eraan overgehouden!