Een powerweekend met turbobijles kan je toekomstperspectieven radicaal veranderen, leerde ik deze week van mijn oude schoolvriendinnetje Patricia. Ze had mijn vorige blog gelezen, over mijn dyslectische moeder die het schopte tot foutloos spellende LOM-schooljuf. “Ik ben ooit op de lagere school een weekend bij jullie geweest,” schreef ze me. “Jouw moeder heeft toen mijn niveau van Nederlandse taal getest. Daarna heeft ze de beste spellingstips gegeven. Een beetje logische tips. Altijd zoveel houvast daaraan gehad. En ik heb ze doorgegeven aan mijn kinderen.”
Mijn dyslectische moeder was juf op een LOM-school en was een kei in spelling. Zelf had ze hard moeten werken om te leren lezen en schrijven, maar het was haar mooi gelukt. Ze beschikte over een eindeloos arsenaal aan ezelsbruggetjes om ieder woord foutloos op papier te krijgen. Daarmee was ze het ideale rolmodel voor de kinderen in haar klas, die gedemoraliseerd en vaak met jaren leerachterstand uit het reguliere onderwijs waren vertrokken.
We beleven een ouderwetsche winter, dus eten wij vandaag koolraap met bruine bonen. Eigenlijk niet vanwege het weer, maar ter nagedachtenis aan mijn moeder, die een jaar geleden overleed. Het was haar ab-so-lu-te lievelingseten, in haar jeugd kwam het op haar verjaardag op tafel. En in mijn eigen jeugd dus ook…. Ik heb het altijd een saai prutje gevonden, maar ik genoot wel van de nostalgische verhalen die mijn moeder erbij opdiste.
Hoe waarschijnlijk is het dat je huis afbrandt? En hoe erg zou het zijn? Die vragen, maar vooral de tweede, zijn belangrijk om te bepalen of je je tegen een dergelijk risico gaat indekken en op welke manier. De toekomst is onbekend, je weet van tevoren niet of je dure voorzorgsmaatregelen straks de investering waard blijken te zijn. Maar niets doen is onverstandig.
Voorwaarts, de toekomst tegemoet. Met een speurende blik gericht op vergezichten. Dan kun je lelijk struikelen over wat je onverwachts voor de voeten rolt. Een coronacrisis bijvoorbeeld. Ik vroeg aan trendwatcher en tijdgeestonderzoeker Farid Tabarki of zijn vergezichten in 2020 zijn veranderd. Het werd een geanimeerd gesprek, dat zich toespitste op onderwijs en ontwikkeling.
De vloeibare samenleving
Begin 2016 beschreef hij in Het einde van het midden de tendens dat de samenleving “vloeibaar” wordt. Als gevolg van razendsnelle technologische ontwikkelingen verdwijnen de vaste structuren overal in de samenleving. In die nieuwe dynamiek verliest “het midden” terrein. De reisbemiddelaar, de middenklasse, het middenmanagement. En natuurlijk – al noemt hij hem niet – de bibliothecaris. Tumultueuze ontwikkelingen in een snel veranderende wereld. Maar volgens Farid komt het allemaal op zijn pootjes terecht. Ooit.
Coronacrisis
Maar toen kwam dus 2020. Het oude normaal was plotseling voorbij. Bestaande trends, zoals digitalisering van werk en onderwijs, namen een grote vlucht. Onvoorstelbare nieuwe trends kwamen zomaar uit de lucht vallen, denk aan taboes op knuffelen en feesten.
Het nieuwe normaal is nog niet begonnen, hoe gaat dat er straks uitzien?
Farid heeft hoopvolle verwachtingen. Onder druk van de pandemie hebben we kennisgemaakt met andere manieren van werken en onderwijzen. Er is grotere betrokkenheid ontstaan bij technologische mogelijkheden en ontwikkelingen. Hopelijk is dat engagement blijvend, zodat we eensgezind kunnen doen wat de snel veranderende samenleving nodig heeft.
Andere ontwikkelingen zijn zorgelijker. De afstand tussen de voor- en de achterhoede bijvoorbeeld. Wie technologisch en maatschappelijk al niet goed mee kon komen, raakt door de pandemie steeds verder achterop. Het onderwijs moet zich aanpassen aan de nieuwe werkelijkheid, daarover waren we het roerend eens. Maar hoe moet die aanpassing eruitzien?
Onderwijsinnovatie
Farid maakte deel uit van het platform Onderwijs 2032, dat in 2016 advies uitbracht aan de Rijksoverheid over de kennis en vaardigheden die leerlingen moeten verwerven met het oog op de toekomst. Ik deel zijn visie dat het onderwijs niet alleen dient voor traditionele kennisoverdracht, maar ook moet zorgen dat leerlingen socialiseren, dat ze leren hoe de samenleving in elkaar zit. Farid noemt dit treffend “netwerkoverdracht”. Het onderwijs moet zich opnieuw definiëren, waarbij er nieuwe rollen zijn weggelegd voor spelers in de lokale context. Personen, bedrijven en instellingen in de omgeving van de school moeten zich medeverantwoordelijk voelen voor de ontwikkeling van de leerlingen. Uiteindelijk moet dit systemisch worden.
Vergeleken met Farid ben ik echter tamelijk behoudend. Ik ben zelfs al sinds de oprichting lid van de cynische club Beter Onderwijs Nederland. Naar mijn idee moeten de verworvenheden van het oude onderwijs gekoesterd worden. Ik denk dat we die kunnen behouden, door ze in nieuwe vormen te gieten, waarbij technologie een krachtige rol kan spelen. Programmatisch klassikaal onderwijs is inderdaad ongeschikt voor de toekomst. Maar 200 jaar geleden was het een innovatieve doorbraak, die de kennisverwerving zowel efficiënter als effectiever maakte en aangenamer op de koop toe. Naar mijn mening is een krachtige synergie mogelijk, van verschillende elementen van oude en nieuwe innovatie, als de verschillende partijen de handen ineenslaan.
De handen ineen
Gaat het uiteindelijk de goede kant op met de wereld? Ja, denken wij allebei, al zal de weg daarnaartoe nog wel een tijdje door een dal gaan. Er zijn steeds meer mensen die de koppen bij elkaar steken, die met elkaar in gesprek gaan, die kennis en visies uitwisselen. Mensen verenigen zich om met elkaar de toekomst af te tasten en haar samen vorm te geven. Dat is een prachtige expeditie.
Hoe belangrijk is het nou echt om keurig binnen de lijntjes te blijven? Na haar overlijden vond ik in mijn moeders kast een dikke envelop met het opschrift “Gewonnen kleurwedstrijden”. Eind jaren ’40 won ze elke kleurwedstrijd die maar langs kwam.
